“Jij hebt een leuke baan!” Die opmerking kreeg ik van een schooldirecteur tijdens één van mijn afspraken in januari. En eerlijk? Dat klopt als een bus. Over bussen gesproken: die ochtend was ik onderweg naar die school, dwars door het Limburgse heuvelland, waar nog een flink pak sneeuw lag. Wat een uitzichten! 😊

Data en onderwijs: hoe krijg je grip op de juiste informatie?
Gesprekken voeren op scholen is een groot onderdeel van mijn werk als onderwijsonderzoeker. Altijd draait het om een centrale vraag: hoe krijgen we samen meer zicht op concrete vraagstukken in de school? Ik breng mijn expertise in vanuit onderzoek en data, maar de echte waarde ontstaat als we samen puzzelstukjes leggen.

Voor mij is het essentieel om de problematiek van verschillende kanten te bekijken. Daarom spreek ik niet alleen schoolleiders, maar ook leraren, intern begeleiders, bestuurders en beleidsadviseurs. Ieder brengt zijn of haar eigen perspectief en ervaring mee. Juist in die diversiteit ligt de sleutel tot een breder begrip van wat er speelt.

De uitdaging van data in het onderwijs
Wanneer ik meedenk over probleemverkenning, kijk ik door de bril van onderzoek. Data speelt hierin een grote rol, maar ik merk dat er veel handelingsverlegenheid is rondom het gebruik ervan.
• Welke data kun je gebruiken?
• Hoe haal je informatie uit die data?
• Hoe betrouwbaar zijn de gegevens?
• En wat mis je nog?

Soms stuit ik ook op weerstand: “Ik wil met de leerling bezig zijn, niet met data!” Die reactie snap ik goed. Tegelijkertijd geloof ik dat data nu onderbenut blijven, we niet altijd de juiste gegevens verzamelen en dat een meer onderzoekende houding kan helpen om écht te begrijpen wat er speelt.

Van vraag naar inzicht: een concreet voorbeeld
Een middelbare school waar ik deze maand kwam, wil de doorstroom in de onderbouw verbeteren. Te veel leerlingen blijven nu zitten in de eerste, tweede of derde klas. Waar komt dat door? Een eerste gedachte die onder de collega’s leeft is “Deze kinderen hebben een verkeerd schooladvies gekregen.” Is dat zo? Samen met een collega-onderzoeker en de school zijn we gaan graven. We begonnen bij de rapportages uit het Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs en gingen die samen duiden. Vervolgens bracht de school op ons advies in kaart:
• Hoeveel leerlingen per leerjaar blijven zitten
• Van welke basisscholen deze leerlingen komen
• Hoeveel leerlingen er in totaal van elke basisschool komen
• Welk schooladvies de leerlingen hadden
• Welke redenen voor zittenblijven werden opgegeven

Hiermee kregen we zicht op patronen. Komen bepaalde basisscholen vaker voor in deze cijfers? Zijn er specifieke schooladviezen die vaker leiden tot zittenblijven? Wat zijn de belangrijkste redenen voor het zittenblijven? Door deze inzichten te combineren met data uit onze OnderwijsMonitor Limburg, kunnen we in een volgende fase nagaan of leerlingen al op de basisschool motivatie- of leerproblemen hadden, of dat dit pas op de middelbare school ontstaat.

Dit vraagt tijd en inspanning van de school. Maar het loont. Het voorkomt dat verkeerde conclusies worden getrokken en leidt uiteindelijk tot betere beslissingen. Probleemverkenning is geen luxe, het is een noodzaak. Natuurlijk, als er brand is, bel je eerst de brandweer. Maar daarna wil je wél begrijpen hoe die brand is ontstaan.

De diepere analyses kunnen je ook een gevoel van overweldiging geven. Eén van de docenten op de school zei “Doordat we nu zien dat er veel verschillende patronen zijn achter het zittenblijven, is het niet persé makkelijker een oplossing te vinden.” Dat klopt. Ook al krijgen we niet direct zich op een concrete oplossingrichting, toch helpt het inzicht voorkomen dat we een verkeerde oplossing kiezen.

Wat neem ik mee uit januari?
Elke maand leer ik ook weer bij. Dit zijn mijn belangrijkste takeaways:
• Vragen stellen is cruciaal.
• Kijk samen naar de probleemverkenning: het levert een breder beeld op.
• Wees nieuwsgierig naar wat er zich ‘achter het datagordijn’ afspeelt.
• Trek niet te snel conclusies.

Wat denk jij? Hoe wordt er op jouw school met data omgegaan? Laten we het gesprek aangaan!

In 2025 ga ik ernaar streven elke maand een informatieve blog te schrijven over mijn werk als onderwijsonderzoeker die actief de samenwerking op zoekt met onderwijsprofessionals. Wat kom ik tegen? Hoe kunnen we de samenwerking tussen onderwijs en onderzoek verbeteren?